Ciąża jest okresem trudnym dla kobiety. W jej organizmie zachodzi wówczas wiele zmian. Czas połogu jest równie wymagający – narządy wewnętrzne wracają do pierwotnego położenia, goją się rany poporodowe, zwiększa się napięcie powłok brzusznych i zmniejsza ukrwienie macicy. W pierwszych dniach kobiecie często towarzyszy ból i osłabienie.
Dlatego istotne jest wprowadzenie rehabilitacji w pierwszych godzinach po porodzie, by zwiększyć komfort świeżo upieczonej mamy i zapobiec ewentualnym powikłaniom poporodowym w przyszłości.
Ciąża zawsze wiąże się ze zmianami w układzie kostno-stawowym, mięśniowym oraz zmianami funkcjonalnymi. Dlatego w trakcie tych dziewięciu miesięcy kobieta powinna być pod szczególną opieką [1]. Troski wymaga także w połogu, ponieważ jest to czas powrotu narządów wewnętrznych do wcześniejszego położenia, gojenia się ran po cesarskim cięciu, nacięciu lub pęknięciu krocza, zwiększenia napięcia powłok brzucha oraz zmniejszenia ukrwienia macicy. Często wiąże się to z osłabieniem organizmu i bólem w pierwszych dniach – w tzw. pierwszym podokresie połogu [2].
Ważnym elementem jest wdrożenie rehabilitacji już w pierwszych godzinach po porodzie. Wiadomo, że czas należy zawsze dobrać indywidualnie, jednak w przypadku dobrego samopoczucia i braku przeciwwskazań do ćwiczeń można rozpocząć już sześć–osiem godzin po porodzie siłami natury i 10–12 godzin po cesarskim cięciu [3, 4].
Przeciwwskazania do ćwiczeń w połogu:
- wysoka temperatura >37,5°C,
- choroby układu krążenia, np. zakrzepowe zapalenie żył,
- znaczna utrata krwi,
- powikłania połogowe,
- wskazania lekarskie,
- ból,
- krwiaki pooperacyjne [3, 5, 6].
Zalety:
- wspomaganie odnowy tkanek,
- powrót prawidłowej postawy ciała,
- zapobieganie nietrzymaniu moczu,
- poprawa nastroju,
- wspomaganie pracy układu pokarmowego oraz moczowego,
- powrót do formy,
- zmniejszenie ryzyka zakrzepów,
- przyspieszenie inwolucji macicy,
- wspomaganie ewakuacji środków znieczulających,
- poprawa krążenia w okolicy operacyjnej,
- zmniejszenie zastoju chłonki,
- przyspieszenie gojenia się ran,
- zmniejszenie ryzyka zrostów [2, 7].
Szczególną uwagę należy zwrócić na ćwiczenia przeciwzakrzepowe, oddechowe, dna miednicy i prawidłową pionizację, zależnie od sposobu zakończenia porodu.
ĆWICZENIA PRZECIWZAKRZEPOWE
Ruchy dystalnymi częściami ciała. Są priorytetowe, zwłaszcza po cesarskim cięciu i u kobiet długotrwale unieruchomionych, np. leżących z powodu powikłań w trakcie ciąży [5]. Poród wiąże się z nagłym spadkiem ciśnienia śródbrzusznego, zwiększeniem ilości krwi gromadzącej się w jamie brzusznej, co zmniejsza ilość krwi wracającej do serca. Wdrożenie ćwiczeń przeciwzakrzepowych w pierwszych 12–48 godzinach minimalizuje powikłania zakrzepowe do 3% [8]. Powinno się je wykonywać kilka razy w ciągu dnia, nawet po 10–15 min [9].
MIĘŚNIE DNA MIEDNICY
Podtrzymują narządy wewnętrzne szczególnie w pozycji pionowej, wpływają na ciśnienie śródbrzuszne, stabilizują kręgosłup lędźwiowy, umożliwiają mikcję i defekację podczas rozluźnienia oraz zwężają światło w cewce moczowej [10]. Należy pamiętać, że w trakcie porodu może dojść do pęknięcia krocza 1., 2. lub 3. stopnia, a sam poród jest głównym czynnikiem nietrzymania moczu u kobiet [11].
O dno miednicy należy dbać przez całe życie i stosować odpowiednią profilaktykę, jednak szczególnym momentem jest wdrożenie odpowiednich ćwiczeń w trakcie ciąży i połogu. Prawidłowe napięcie wspomaga powrót czucia głębokiego i zmniejsza ryzyko obniżenia lub wypadania narządów. Większość kobiet ma jednak problem z lokalizacją mięśni miednicy i z odpowiednią aktywacją włókien szybkokurczliwych (typu 1.) i wolnokurczliwych (typu 2.), dlatego poleca się wizytę u fizjoterapeuty, który może ocenić funkcję mięśni dna miednicy, np. wykorzystując skalę Oksford [10, 12].
Bardzo częstym problemem jest wyizolowanie samego skurczu, w ruch włączają się również mięśnie brzucha, pośladków oraz przywodzicieli. Zbyt mocny ruch może aktywować mięśnie skośne zewnętrzne i generować przez to wzrost ciśnienia śródbrzusznego, co negatywnie będzie wpływało na dno miednicy [5, 12]. Dlatego w pierwszych tygodniach po porodzie poleca się stosowanie odpowiedniej profilaktyki, kontrolę postawy ciała, włączenie napięć mięśnia poprzecznego brzucha oraz koncentrację na oddychaniu przeponą, która bardzo mocno współpracuje z przeponą moczowo-płciową [13]. Dno miednicy będzie też wykazywać aktywność podczas napięcia mięśnia poprzecznego brzucha przez wciąganie podbrzusza na wydechu w minimalnym napięciu na mniej więcej 30% [14]. Poleca się także spotkanie z instruktorem lub fizjoterapeutą, który nauczy ćwiczeń hipopresyjnych. Zwiększają one świadomość ciała, wydłużają tułów oraz koncentrują się na prawidłowym oddechu, zmniejszając nacisk narządów na dno miednicy i powodując wyraźne ich podciąganie.
Ćwiczenia hipopresyjne powodują podobne pobudzenie jak napięcia mięśnia dźwigacz...
