Organizm człowieka nieustannie narażony jest na rozmaite urazy i choroby. Może do nich dochodzić zarówno w pracy zawodowej, jak i w czasie wolnym. Bardzo często podczas wykonywania codziennych czynności dochodzi do różnego rodzaju złamań kostnych, stłuczeń, zwichnięć czy uszkodzeń stawów, np. barkowego. Omawiana struktura jest również podatna na choroby, np. chorobę zwyrodnieniową. Kompleksowe i właściwe postępowanie lecznicze w znacznym stopniu może zapobiec rozmaitym powikłaniom, które w perspektywie czasu mogą doprowadzić nawet do długotrwałego kalectwa.
Człowiek w ciągu dnia wykonuje bardzo dużo czynności, zwłaszcza kończynami górnymi. Ich właściwe funkcjonowanie odgrywa wiodącą rolę w życiu zarówno prywatnym, jak i zawodowym.
Do najczęstszych chorób stawu barkowego zalicza się m.in.:
- łuszczycowate zapalenie stawu,
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- dnę moczanową,
- infekcyjne zapalenie stawów,
- chorobę zwyrodnieniową.
SKŁADOWE ANATOMICZNE STAWU BARKOWEGO
Staw ramienny
Staw ramienny łączy kończynę górną wolną z jej obręczą. Wypukłą powierzchnię tworzy powierzchnia stawowa głowy kości ramiennej, pokryta chrząstką szklistą. Stanowi ona prawie połowę powierzchni kuli o promieniu ok. 2,5 cm. Panewka stawowa jest utworzona przez jajowatego kształtu wydrążenie stawowe łopatki, pokryte chrząstką szklistą. Chrząstka ta na obwodzie jest grubsza i przechodzi w obrąbek stawowy zbudowany z chrząstki włóknistej. Obrąbek stawowy powiększa i pogłębia powierzchnię stawową, a tym samym utrwala ruchy w stawie. Stosunek powierzchni stawowej głowy do panewki ma się jak 4:1 i tylko jedna trzecia powierzchni stawowej głowy przylega do panewki. Ma to duże znaczenie praktyczne dla możliwości wykonywania obszernych ruchów.
W związku ze znaczną różnicą między wielkością głowy oraz panewki i dużą ruchomością stawu torebka stawowa jest luźna i bardzo obszerna. Gdy ramię jest opuszczone, dolna część torebki tworzy fałd skierowany do jamy pachowej, natomiast w odwiedzionym położeniu ramienia fałd ten wygładza się i następuje uwypuklenie się części górnej torebki stawowej.
Torebka stawowa przymocowuje się na łopatce do obrąbka stawowego, jedynie w części górnej przekracza tę linię, dochodząc aż do nasady wyrostka kruczego. W ten sposób guzek nadpanewkowy zostaje włączony do jamy stawu, a ścięgno początkowe głowy długiej mięśnia dwugłowego ramienia, przymocowane do guzka nadpanewkowego, w swym początkowym odcinku przebiega wewnątrz jamy stawowej. Na kości ramiennej torebka stawowa przyczepia się do szyjki anatomicznej. Na wysokości bruzdy międzyguzkowej w warstwie włóknistej torebki znajduje się otwór, którym opuszcza jamę stawu ścięgno początkowe głowy długiej mięśnia dwugłowego ramienia [1].
Torebkę stawową wzmacniają dwa więzadła:
- Więzadło kruczo-ramienne – jest silnym, płaskim pasmem biegnącym od podstawy wyrostka kruczego do obu guzków kości ramiennej. Więzadło to wzmacnia górną ścianę torebki i dźwiga ciężar zwisającego ramienia, przeciwdziałając zsuwaniu się głowy kości ramiennej z panewki stawu.
- Więzadło obrąbkowo-ramienne – przebiega w głębokiej warstwie torebki stawowej, w jej ścianie górnej i przedniej, w związku z czym jest niewidoczne od zewnątrz. Zazwyczaj składa się z trzech pasm rozpiętych między obrąbkiem stawowym łopatki a szyjką anatomiczną i ogranicza głównie ruchy obrotowe ramienia na zewnątrz.
Poza tym torebkę stawową wzmacniają ścięgna mięśni przyczepiających się do obu guzków kości ramiennej [1].
Staw ramienny jest stawem prostym, kulistym i wieloosiowym. Można w nim wykonać ruchy dookoła trzech osi:
- odwodzenie i przywodzenie – wokół osi strzałkowej,
- unoszenie ramienia do przodu, czyli zginanie, i unoszenie ramienia do tyłu, czyli prostowanie – wokół osi poprzecznej,
- nawracanie i odwracanie – dookoła osi podłużnej [1].
W następstwie połączenia ruchów zgięcia i prostowania z odwodzeniem i przywodzeniem powstają ruchy obwodzenia, w czasie których wolny koniec ramienia zatacza na swej drodze poprzecznie owalną elipsę. W stawie ruch odwodzenia można wykonać tylko do poziomu (90°), dalsze unoszenie uniemożliwia bowiem tzw. sklepienie stawu ramiennego (patrz wyżej), o które opiera się guzek większy kości ramiennej. Unoszenie ramienia powyżej poziomu odbywa się przy współudziale obu stawów obojczykowych i rotacji łopatki [1].
Staw barkowo-obojczykowy
Staw barkowo-obojczykowy łączy obojczyk z łopatką. Utworzony jest przez lekko wypukłą powierzchnię stawową barkową obojczyka oraz przez odpowiednio do niej ukształtowaną, wklęsłą powierzchnię stawową wyrostka barkowego łopatki. W jamie stawu często występuje krążek stawowy zbudowany z chrząstki włóknistej.
Torebka stawowa jest dość luźna, grubsza z przodu i przymocowuje się do kości wzdłuż granic powierzchni stawowych. Górną powierzchnię torebki stawowej wzmacnia szerokie, grube więzadło barkowo-obojczykowe, rozpięte między powierzchnią górną końca barkowego obojczyka a wyrostkiem barkowym. Więzadło kruczo-obojczykowe składa się z dwóch silnych pasm, tj. więzadła czworobocznego odchodzącego od kresy czworobocznej obojczyka i więzadła stożkowatego odchodzącego od guzka stożkowatego obojczyka. Oba kończą się na wyrostku kruczym łopatki.
Ruchy w stawie barkowo-obojczykowym są sprzężone z ruchami obojczyka w stawie mostkowo-obojczykowym. Umożliwiają one unoszenie i obniżanie, wysuwanie do przodu i cofanie oraz nieznaczne ruchy obrotowe. Ogólnie biorąc, zakres powyższych ruchów jest bardzo ograniczony. Oba stawy obojczykowe znacznie zwiększają zakres ruchu ramienia we wszystkich kierunkach [1].
Staw mostkowo-obojczykowy
Staw mostkowo-obojczykowy jest jedynym stawem łączącym obręcz kończyny górnej z kośćcem osiowym. Powierzchnie stawowe tego stawu tworzą powierzchnia stawowa końca mostkowego obojczyka oraz wcięcie obojczykowe mostka wraz z przylegającą częścią chrząstki pierwszego żebra. Ukształtowanie powierzchni stawowych jest osobniczo bardzo zmienne. Zazwyczaj jednak obie powierzchnie mają kształt siodełkowaty i nie przylegają ściśle do siebie.
Między obu powierzchniami stawowymi znajduje się krążek śródstawowy zbudowany z chrząstki włóknistej, który dzieli jamę stawową na część górno-boczną i dolno-przyśrodkową. Krążek swym obwodem zrasta się z częścią włóknistą torebki stawowej i chrząstką pierwszego żebra.
Torebka stawowa jest luźna, ale gruba i odporna na rozerwanie. Przymocowuje się do kości wzdłuż brzegów powierzchni stawowych. Więzadła stawowe są silne i wzmacniają torebkę z wszystkich stron z wyjątkiem kąta przednio-dolnego. Więzadło mostkowo-obojczykowe przednie i tylne przebiega od końca mostkowego obojczyka – z przodu i z tyłu – do górnej części rękojeści mostka. Więzadła te hamują nadmierne ruchy obojczyka do przodu i do tyłu. Więzadło międzyobojczykowe jest nieparzystym więzadłem, rozpiętym nad wcięciem szyjnym mostka. Przymocowuje się ono do końców mostkowych obu obojczyków. Więzadło to hamuje ruchy obojczyka w dół. Więzadło żebrowo-obojczykowe biegnie od chrząstki pierwszego żebra ku górze i bocznie do wycisku tegoż więza...
