Jedną z najczęściej występujących chorób genetycznych u człowieka spowodowanych delecją chromosomów jest zespół Cri du Chat (Cri du Chat syndrom – CdCS). Przyczyną występowania choroby jest aberracja chromosomowa. U 90% pacjentów stwierdza się całkowity lub częściowy ubytek końca albo wewnętrznej części krótkiego ramienia 5. chromosomu, a w 10% przypadków następuje jego przemieszczenie. 5p- to chromosom z grupy B (Bp-). U niektórych pacjentów (10–20%) występuje translokacja chromosomowa albo mozaicyzm. Możliwa jest także inwersja chromosomowa albo chromosom pierścieniowy.
Pierwotna przyczyna delecji jest nieznana. Jej rozmiar jest zróżnicowany indywidualnie i warunkuje stan kliniczny – rozwój psychoruchowy oraz sprawność intelektualną. W większości przypadków CdCS nie jest dziedziczony. U 10% pacjentów za przyczynę wystąpienia CdCS uznaje się zrównoważoną translokację chromosomu u jednego z rodziców, przy czym dorosły może nie mieć żadnych objawów choroby. Utrata części chromosomu u dziecka następuje wówczas na skutek nierównomiernego rozmieszczania materiału genetycznego na poziomie komórek płciowych.
Artykuł został opracowany na podstawie piśmiennictwa polskiego i zagranicznego z lat 2015-2016 oraz na podstawie doświadczeń własnych pracy fizjoterapeutów z pacjentami z CdCS.
ETYMOLOGIA NAZWY
Nazwa zespołu genetycznego pochodzi od tego, że 95% noworodków z CdCS ma charakterystyczny monotonny płacz o wysokiej częstotliwości przypominający miauczenie, co wynika z nieprawidłowej budowy krtani. Taki specyficzny płacz utrzymuje się od pierwszych miesięcy życia do ponad roku, a następnie zanika. U starszych dzieci obserwuje się głos o przenikliwej, ostrej barwie.
NAZWY I KLASYFIKACJA MEDYCZNA
Nazwa Cri du Chat pochodzi z języka francuskiego. Oprócz skrótu CdCS stosuje się także CDC (Cri du Chat). Angielskim odpowiednikiem jest określenie cat’s cry syndrome. W języku polskim funkcjonuje ponadto nazwa zespół kociego krzyku, rzadziej miauczenia kota albo płaczu kociego. Pozostałe nazwy jednostki chorobowej są następujące: zespół 5p, zespół 5p- (5p- syndrome), zespół delecji 5p- (5p- deletion syndrome), zespół chromosomu 5p (5p chromosome syndrome), zespół delecji chromosomu 5p (chromosome 5p deletion syndrome), monosomia 5p albo zespół monosomii 5p (monosomy 5p). Alternatywną nazwą jest zespół Léjeune’a.
W klasyfikacji ICD-10 CdCS przypisano numer statystyczny Q93.4.
HISTORIA I CZĘSTOTLIWOŚĆ ZACHOROWAŃ
Zespół CdCS został opisany po raz pierwszy w 1963 r. przez francuskiego genetyka Jerome’a Léjeune’a na podstawie obserwacji trzech pacjentów, których cechowała niewielka wysokość ciała, mały obwód głowy, asymetria twarzy oraz charakterystyczny płacz. Nazwę zespołu nadano później.
Częstotliwość występowania CdCS wynosi według różnych źródeł od 1:15 000 do 1:50 000 wśród żywo urodzonych noworodków.
Zespół Cri du Chat występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn (w stosunku 0,72 do 1).
DIAGNOSTYKA, BADANIA I SPOSOBY DZIEDZICZENIA
Po obserwacji klinicznej w celu postawienia diagnozy przeprowadza się badanie cytogenetyczne kariotypu dziecka i rodziców w poradni genetycznej. Badanie rodziców polega na analizie próbki krwi i umożliwia stwierdzenie albo wykluczenie występowania translokacji zrównoważonej. Czas oczekiwania na wyniki wynosi 2–3 tygodnie. W większości przypadków kariotyp rodziców uznaje się za prawidłowy. Aberrację chromosomową albo translokację zrównoważoną stwierdza się u 10–15% rodziców. Niekiedy stosuje się także szczegółowe metody diagnostyczne cytogenetyki albo biologii molekularnej w celu dokładnego określenia utraty regionów krytycznych.
DIAGNOSTYKA PRENATALNA, KLINICZNA I RÓŻNICOWA
Jeśli rodzic lub inne jego dziecko ma CdCS albo u dorosłego zdiagnozowano translokację zrównoważoną krótkiego ramienia chromosomu 5., można przeprowadzić diagnostykę płodu prenatalnie. Badanie amniocentezy i biopsji kosmówki są związane z ryzykiem poronienia równym 1–2%.
W praktyce fizjoterapeuty u dzieci z CdCS przeprowadza się m.in. test Denver.
Przed postawieniem diagnozy CdCS należy wykluczyć inne aberracje chromosomowe oraz zespoły genetyczne, takie jak na przykład Retta czy Angelmana.
Dodatkowe badania wykonywane u pacjentów z CdCS to m.in. badanie audiometryczne przy podejrzeniu głuchoty czuciowo-nerwowej oraz tomografia komputerowa mózgu, magnetyczny rezonans jądrowy i elektroencefalografia (EEG) u osób z podejrzeniem padaczki.
ROKOWANIA I DZIEDZICZENIE
Nie istnieją metody odnawiania utraconego fragmentu DNA. Zmiany spowodowane delecją chromosomu 5. mają miejsce już w pierwszych tygodniach życia płodowego. W związku z rozwojem medycyny współczynnik letalności pacjentów z CdCS w okresie noworodkowym i niemowlęcym jest mniejszy niż w ubiegłych latach i wynosi ok. 10%. Pacjenci z CdCS żyją ponad 60 lat. Problemy zdrowotne małych dzieci są spowodowane zaburzeniem pracy następujących układów: oddechowego, krwionośnego i pokarmowego – są one podda...
