Obserwowana na przestrzeni lat zwiększona aktywność, zwłaszcza fizyczna, przyczynia się w dużej mierze do powstania różnorodnych urazów i przeciążeń. Jednym z najbardziej narażonych na liczne kontuzje jest narząd ruchu, a w szczególności staw kolanowy.
Staw ten ma skomplikowaną budowę anatomiczną, co powoduje, że jego poszczególne elementy składowe pełnią wiele ważnych funkcji. Należy również pamiętać, że każda jego struktura wewnątrzstawowa przyczynia się w dużej mierze do zapewnienia prawidłowej biomechaniki. Wnikliwe i gruntowne poznanie budowy stawu przekłada się w dalszym etapie na zrozumienie jego ogromnego znaczenia w codziennej aktywności.
Anatomia stawu kolanowego
Staw kolanowy jest największym stawem człowieka, charakteryzującym się skomplikowaną budową anatomiczną. Jest on stawem zawiasowo-obrotowym, bardzo narażonym na różnego rodzaju urazy ze względu na swoją złożoną strukturę anatomiczną i biochemiczną. Na jego prawidłową pracę wpływa doskonała współpraca wielu elementów kostnych, torebkowo-więzadłowych i mięśniowych [1]. Ze względu na swą skomplikowaną budowę i ukształtowanie powierzchni stawowych kolano jest stawem stabilnym. Stabilnością stawu kolanowego określa się zdolność do kontroli ruchomości stawu, na który działają różnorodne siły związane z wykonywanym ruchem. Każdy określony ruch w stawie kolanowym jest bacznie kontrolowany przez siły zewnętrzne wywołujące ruch i z tym ruchem związane oraz siły wewnętrzne ograniczające i stabilizujące ruchy kolana. Dokładna harmonia pomiędzy tymi zdefiniowanymi siłami zapewnia prawidłową funkcję stawu kolanowego.
Staw kolanowy jest stawem łączącym kość udową z kością piszczelową. Jego szkielet kostny stanowią: nasada dalsza kości udowej i nasada bliższa kości piszczelowej, które tworzą staw udowo-piszczelowy oraz rzepka formująca wraz z powierzchnią rzepkową kości udowej staw rzepkowo-udowy.
Stawy te obejmuje wspólna torebka stawowa tak, że przestrzenie międzystawowe obydwu stawów komunikują się bezpośrednio ze sobą. Nasada dalsza kości udowej ma kształt podobny do dwóch połączonych płóz (kłykieć boczny i przyśrodkowy kości udowej). Przestrzeń między kłykciami kości udowej nazywa się wcięciem międzykłykciowym. Dwie dość płaskie powierzchnie stawowe kłykci kości piszczelowej przedziela w linii środkowej wyniosłość międzykłykciowa [2]. Powierzchnie stawowe głowy kości udowej są kilkakrotnie większe od powierzchni panewki, dlatego aby zabezpieczyć stabilność stawu kolanowego wymagana jest obecność łąkotek [3]. W stawie kolanowym, wyróżnia się dwie łąkotki: przyśrodkową oraz boczną. Są to twory niezmiernie istotne dla zachowania prawidłowej funkcji stawu. Zbudowane są z chrząstki włóknistej, a w swojej mikrostrukturze z gęsto splecionych włókien kolagenowych ułożonych głównie okrężnie, a w mniejszym stopniu pionowo i promieniście. Ich podstawową funkcją jest stawianie oporu siłom rozciągającym, działającym na łąkotkę pod obciążeniem. Kolagen stanowi 60% suchej masy łąkotek, a 90% włókien kolagenowych to włókna typu I. U dorosłych unaczynione jest 10–30% zewnętrznej części łąkotki przyśrodkowej i 10–25% łąkotki bocznej. Dlatego rozróżnia się 3 strefy unaczynienia łąkotek: czerwoną w strefie czerwonej (1/3 zewnętrzna – unaczyniona), czerwoną w strefie białej (1/3 środkowa – przejściowa), białą w strefie białej (1/3 wewnętrzna – nieunaczyniona) [4].
Łąkotki stawu kolanowego dzielą jamę stawową na dwa piętra: górne i dolne. W pierwszym piętrze zachodzą głównie ruchy zgięcia i wyprostu, w drugim ruchy rotacyjne. W trakcie ruchów kolana łąkotki przesuwają się na kości piszczelowej – w trakcie prostowania do przodu, natomiast przy zgięciu do tyłu. Podążają również za ruchem obrotowym w stawie. Zależnie od zmiennego ciśnienia, jakie wywierają na nie powierzchnie stawowe podczas ruchów, łąkotki grubieją lub spłaszczają się, a także zakrzywiają się silniej lub słabiej [5]. Głównym zadaniem łąkotek jest pełnienie funkcji stabilizującej oraz zapewnienie odpowiedniej sprężystości i amortyzacji stawu.
Rzepka jest jednym z istotniejszych elementów anatomicznych tworzących staw kolanowy. Rzepka jest to spłaszczona kość chroniąca w dużej mierze staw kolanowy od przodu. Ma kształt przypominający trójkąt o zaokrąglonych brzegach. Umiejscowiona jest lekko do przodu od dolnego końca kości udowej. Rzepka jest włączona w ścięgno końcowe mięśnia czworogłowego uda. W budowie anatomicznej wyróżnia się brzeg górny, czyli podstawę rzepki, natomiast dwa pozostałe brzegi to boczny oraz przyśrodkowy, które łącząc się, tworzą ostry wierzchołek rzepki skierowany ku dołowi stanowiący przyczep więzadła rzepki. Rzepka ma dwie powierzchnie: przednią oraz tylną (stawową) dzielącą się na dwa pola (boczne i przyśrodkowe). Podstawowym zadaniem rzepki jest ochrona stawu kolanowego oraz zwiększenie siły mięśnia czworogłowego uda [6]. Prawidłowa funkcja stawu kolanowego zależy w dużej mierze od obecności gładkiej powierzchni chrząstki stawowej. Dopóki zachowane są określone warunki działania stawu, chrząstka stawowa odpowiednio dopasowuje się do określonych obciążeń. Chrząstka stawowa ma specyficzną strukturę. Od innych tkanek różni się m.in. brakiem unaczynienia i unerwienia. Zbudowana jest z komórek mezenchymalnych chondrocytów oraz macierzy wraz ze zrębem proteinoglikanowym i włóknami kolagenowymi. Zdolność do przenoszenia przez chrząstkę dużych obciążeń jest uwarunkowana takimi właściwościami, jak wiskoelastyczność, twardość i sprężystość.
Cec...
